ISO 639

ISO 639 เป็นมาตรฐานจากองค์การระหว่างประเทศว่าด้วยการมาตรฐาน (International Organization for Standardization: ISO) ที่กำหนดระบบการแทนค่าภาษาและกลุ่มภาษา ประกอบด้วยชุดรหัส 4 ชุด (1-3, 5) แต่ละชุดมีชื่อตามส่วนที่อธิบายชุดนั้นๆ (ส่วนที่ 4 เป็นแนวทางโดยไม่มีระบบการเข้ารหัสของตัวเอง) ส่วนที่ 6 เคยได้รับการตีพิมพ์แต่ถูกถอนออก มาตรฐานนี้ได้รับการอนุมัติครั้งแรกในปี 1967 ในรูปแบบ ISO Recommendation ชิ้นเดียว คือ ISO/R 639^[1] ต่อมาในปี 2002 ได้มีการเปลี่ยนแปลงเป็น ISO 639-1 ส่วนที่ 1 ของชุดใหม่^[2] ตามด้วยส่วนเพิ่มเติม ในปี 2023 มาตรฐานทั้งหมดในชุดนี้ได้ถูกรวมเป็นมาตรฐานเดียว^[3] โดยอิงจากเนื้อหาของ ISO 639-4 เป็นหลัก

รหัสภาษาที่กำหนดไว้ในแต่ละส่วนของ ISO 639 มีการใช้งานหลากหลาย เช่น เพื่อการอ้างอิงทางบรรณานุกรม, ในระบบคอมพิวเตอร์, อินเทอร์เน็ต, เป็นองค์ประกอบสำคัญของข้อมูลพื้นที่ (Locale data) รหัสเหล่านี้ยังถูกนำไปใช้ในโปรแกรมต่าง ๆ เช่น ส่วนหนึ่งของURLสำหรับวิกิพีเดีย มีการกำหนดภาษาที่แสดง

มาตรฐาน ISO 639 ชุดย่อยแต่ละชุดจะมีหน่วยงานดูแลรับผิดชอบคอยปรับปรุง โดยหน่วยงานเหล่านี้มีหน้าที่ในการเพิ่มรหัสภาษา และเปลี่ยนแปลงสถานะของรหัสตามความจำเป็น. สำหรับ ISO 639-6 ถูกยกเลิกการใช้งานในปี 2014^[8] และไม่ได้รวมอยู่ใน ISO 639:2023

ขอบเขต

• ภาษาเดี่ยว (Individual languages)
• มหภาษา (Macrolanguages) (ชุด 3) - หมายถึงกลุ่มภาษาที่มีความใกล้เคียงกัน
• กลุ่มภาษา (Collections of languages) (ชุด 1, 2, 5) - บางกลุ่มมีการกำหนดไว้ในชุดที่ 2 อยู่แล้ว และบางกลุ่มถูกเพิ่มเข้ามาในชุดที่ 5
  • กลุ่มที่เหลือ (Remainder groups): มี 36 กลุ่มอยู่ในทั้งชุดที่ 2 และ 5 กลุ่มเหล่านี้ถูกสร้างขึ้นเพื่อให้เข้ากันได้กับชุดที่ 2 ในช่วงที่ชุดที่ 5 ยังไม่เผยแพร่ กลุ่มที่เหลือจะไม่มีภาษาหรือกลุ่มย่อยใด ๆ ที่มีรหัสอยู่ในชุด 2 อยู่แล้ว (อย่างไรก็ตาม การใช้งานใหม่ ๆ ที่รองรับชุด 5 อาจพิจารณาว่ากลุ่มที่เหลือสามารถรวมอยู่ได้ ตราบใดที่ยังเคารพลำดับความสัมพันธ์ที่เผยแพร่ในชุด 5 และใช้รหัสกลุ่มย่อยที่เฉพาะเจาะจงที่สุด)
    • ภาษาพิหาร (Bihari) เคยมีรหัส 2 ตัวอักษรว่า bh ในช่วงยุค Part 1 แต่ถูกยกเลิกการใช้ในเดือนมิถุนายน 2021^[9]
  • กลุ่มปกติ (Regular groups): มี 29 กลุ่มอยู่ในทั้งชุด 2 และ 5 กลุ่มเหล่านี้เพื่อให้เข้ากันได้กับชุด 2 จะไม่สามารถมีกลุ่มย่อยอื่น ๆ อยู่ภายใน
  • กลุ่มตระกูลภาษา (Families): มี 50 กลุ่มใหม่ที่กำหนดรหัสเฉพาะในชุด 5 (รวมถึงกลุ่มหนึ่งที่มีกลุ่มปกติที่กำหนดรหัสในชุด 2 อยู่แล้ว) กลุ่มตระกูลภาษาสามารถมีกลุ่มย่อยอื่นๆ อยู่ภายใน ยกเว้นกลุ่มที่เหลือ
• ภาษาย่อย (Dialects): เดิมทีวางแผนให้มีการกำหนดรหัสใน ISO 639-6 (มีการเสนอแต่ยกเลิกไปแล้ว)
• สถานการณ์พิเศษ (Sets 2, 3)
• สำรองไว้สำหรับใช้ภายใน (Sets 2, 3) - บางครั้งถูกนำไปใช้ในแอปพลิเคชันที่ต้องการรหัส 2 ตัวอักษร เช่นเดียวกับรหัสมาตรฐานในชุด 1 และ 2 (กรณีที่รหัสพิเศษ mis ไม่เหมาะสม) หรือรหัส 3 ตัวอักษรสำหรับกลุ่มภาษา เช่นเดียวกับรหัสมาตรฐานในชุด 5

ประเภทของรหัสภาษา (สำหรับภาษาเดี่ยว)

• ภาษาที่ยังมีอยู่ (Living languages) (ชุด 2, 3) (ภาษาใหญ่ทั้งหมดจัดเป็นภาษาที่มีอยู่^[10]
• ภาษาสูญหาย (Extinct languages) (ชุด 2, 3) (599 ภาษา^[11] 5 ภาษาอยู่ในชุด 2: chb, chg, cop, lui, sam; ไม่มีภาษาใดอยู่ในชุด 1)
• ภาษาโบราณ (Ancient languages) (ชุด 1, 2, 3) (124 ภาษา^[12] 19 ภาษาอยู่ในชุด 2; และ 5 ภาษา คือ ave, chu, lat, pli และ san มีรหัสอยู่ในชุด 1 ด้วย: ae, cu, la, pi, sa)
• ภาษาประวัติศาสตร์ (Historical languages) (ชุด 2, 3) (89 ภาษา^[13] 16 ภาษาอยู่ในชุด 2; ไม่มีภาษาใดอยู่ในชุด 1)
• ภาษาที่สร้างขึ้น (Constructed languages) (ชุด 1, 2, 3) (23 ภาษา^[14] 9 ภาษาอยู่ในชุด 2: afh, epo, ido, ile, ina, jbo, tlh, vol, zbl; 5 ภาษาอยู่ในชุด 1: eo, ia, ie, io, vo)

ภาษาเดี่ยวและมหภาษาที่มีรหัสภาษา 3 ตัวอักษรในชุดที่ 2:

• รหัสอ้างอิงบรรณานุกรม (Bibliographic) (บางรหัสยกเลิกการใช้ไปแล้ว ไม่มีการกำหนดในชุด 3): รหัสเหล่านี้เป็นรหัสเก่า (อิงตามชื่อภาษาในภาษาอังกฤษ)
• รหัสคำศัพท์เฉพาะทาง (Terminologic) (กำหนดไว้ในชุด 3 ด้วย): รหัสเหล่านี้เป็นรหัสที่แนะนำ (อิงตามชื่อภาษาพื้นเมือง ใช้อักษรโรมันแทนถ้าจำเป็น)
• รหัสอื่น ๆ (รวมถึงกลุ่มภาษาและรหัสพิเศษ/สำรอง) จะมีเพียงรหัสภาษา 3 ตัวอักษร เพียงชุดเดียวสำหรับการใช้งานทั้งสองประเภท

• รายชื่อภาษา (เรียงตาม ชื่อภาษา ในภาษาไทย)
• ตระกูลของภาษา

• เว็บไซต์ของ ISO 639-2/RA
• เว็บประกาศการเปลี่ยนแปลงรหัส ISO 639-2/RA
• ISO 639 codes and language names in many languages เก็บถาวร 2007-05-13 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน