Przejdź do zawartości

Pala (sztuka)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Fra Angelico, Pala z Fiesole (1422-1423)
Piero della Francesca, Pala Federica da Montefeltro (1472)
Luca Signorelli, Pala św. Onufrego (1485)
Carlo Crivelli, Pala Ottoniego (1490)
Giovanni Bellini, Pala św. Zachariasza (1505)

Pala (prawdopodobnie z . palese – widoczny, jawny; palesare – odkrywać, objawiać) – typ monoscenicznej renesansowej nastawy ołtarzowej w formie prostokątnej tablicy bez zwieńczeń i szczytów, niekiedy w oprawie architektonicznej, z malowidłem przedstawiającym najczęściej Sacra Conversazione, wykształcony we Włoszech w I połowie XV wieku.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

W okresie gotyku włoskie nastawy ołtarzowe składały się najczęściej z licznych, zestawionych w wielu kondygnacjach, przeważnie małych obrazów z wizerunkami pojedynczych świętych, oddzielonych wąskimi ramami architektonicznymi. W pierwszym trzydziestoleciu XV wieku wykształcił się stopniowo nowy typ nastawy ołtarzowej przeznaczony do kościołów budowanych w nowym renesansowym już stylu. Według Brunelleschiego obrazy ołtarzowe powinny mieć kształt tabula quadrata et sine civoris (wskazówki dotyczące dekoracji San Lorenzo we Florencji)[1]. Stworzenie ujednoliconej przestrzeni malarskiej wymagało odmiennego układu kompozycyjnego, eliminującego podziały pionowe. Taką jednolitą przestrzeń sceny narracyjnej widać już np. w Hołdzie Trzech Króli Gentilego da Fabriano oraz w Złożeniu do grobu Fra Angelica, choć ich zwieńczenia składały się jeszcze z kilku szczytów. Przykładem odwrotu od dotychczasowych poliptyków jest Madonna z Dzieciątkiem i świętymi (1424-30) Fra Angelica z kościoła San Domenico w Fiesole. Zamiast snycerskich ram architektonicznych podział sceny tworzą tutaj elementy rozbudowanej architektury tronu, której arkady stanowią obramowania dla poszczególnych postaci. Święci nie są już odizolowani i umieszczeni zgodnie z hierarchią w osobnych niszach po obu stronach centralnej postaci, lecz tworzą grupę wokół tronującej Marii Panny z Dzieciątkiem. Złote tło zostało zastąpione rozległym pejzażem[2].

W ten sposób narodził się typ Sacra Conversazione – przedstawienie tronującej Madonny z Dzieciątkiem i świętymi, niekiedy w towarzystwie donatorów lub aniołów. Nazwa (Święta Rozmowa) wprowadza w błąd; w rzeczywistości wszystkie przedstawione postacie pogrążone są w milczeniu. Święci nie tyle rozmawiają ze sobą czy Maryją, lecz trwają w communio sanctorum (świętych obcowanie), poza czasem, w moralnej i duchowej łączności z Jezusem Chrystusem[3]. Niekiedy scena rozgrywa się w apsydzie, we wnętrzu kościoła, co sprawia, że przestrzeń obrazu staje się przedłużeniem przestrzeni realnej, a patrzący z obserwatora zamienia się w uczestnika przedstawianej sceny na równi z jej bohaterami[4].

Z pewnym opóźnieniem taki typ nastawy pojawił się też w ośrodkach artystycznych północnych Włoch, gdzie jeszcze w latach 60. XV w. Antonio Vivarini tworzył poliptyki w skomplikowanych ramach, cechujące się niezwykłym bogactwem dekoracyjnym. Kompozycję obrazów ołtarzowych całkowicie zmienił tam Giovanni Bellini, ustanawiając wzór malowidła ołtarzowego dla następnego stulecia.

Inaczej przedstawiała się sytuacja na północ od Alp. W Niderlandach w sztuce sakralnej XV w. dominował malarski tryptyk. W Niemczech, Polsce i krajach skandynawskich najpopularniejszą formą nastawy ołtarzowej stał się pentaptyk, przeważnie z dekoracją rzeźbiarską lub rzeźbiarsko-malarską.

Wybrane dzieła

[edytuj | edytuj kod]

Pala – geneza

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. C. Bucci, Wczesny renesans, Warszawa 2010, s. 176.
  2. Ch. Stukenbrock, B. Toepper, Arcydzieła malarstwa europejskiego, Koenigswinter 2007, s. 331.
  3. A. Kramiszewska, Sacra Conversazione, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 17, Lublin 2012, łam 821.
  4. Historia sztuki świata, t. 3, Warszawa 2000, s. 343.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]