Neidio i'r cynnwys

Calan Mai

Oddi ar Wicipedia
Calan Mai
Enghraifft o'r canlynolgŵyl, traddodiad Celtaidd Edit this on Wikidata
Plant yn Ffair Glamai y Bala, 1952, yn bwysa cwmwl siwgwr
Sawl Bedwen haf yng Ngholeg Bryn Mawr, Pennsylvania

Hen ŵyl sy'n nodi dechrau'r haf ydyw Calan Mai (hefyd a elwir yn Gŵyl Calan Mai, neu Calan Haf; Gla'Mai neu Glamai ar lafar) a ddethlir ar 1 Mai. Roedd yn ŵyl bwysig i'r Celtiaid a sawl diwylliant arall. Gelwir hi hefyd yn Beltane neu Bealtaine, neu Cétshamhain mewn Gwyddeleg. Fel y mae'r enw Bealtaine yn ei awgrymu, y mae'r duw Celtaidd Belenos (Beli Mawr i'r Cymry) yn ymwneud â'r ŵyl bwysig hon. Yng nghalendr y Celtiaid, y mae'n gorwedd rhwng Gŵyl y Canhwyllau (1 Chwefror) ac Alban Hefin (21 Mehefin). Roedd dawnsio haf a chodi'r fedwen (neu'r pawl haf) ar un adeg yn ddigwyddiad cyffredin ledled Cymru a gwledydd eraill. Dethlir Diwrnod Rhyngwladol y Gweithwyr ar Galan Mai hefyd.

Arferion ac arwyddocâd

[golygu | golygu cod]

Yn y testun Gwyddeleg Canol Sanas Cormac, dywedir fod gan y derwyddon le pwysig iawn i'w chwarae mewn cynnau tân tua'r adeg hon o'r flwyddyn gan yrru gwartheg rhwng y tanau er mwyn eu diogelu rhag clefydau.[1]

Gŵyl ffrwythlondeb a thwf oedd hon yn bennaf ac fe'i dethlir hi heddiw drwy'r byd. Arferid cynnau coelcerthi ar Galan Mai hyd at ganol y 19ed ganrif yn ne Cymru.[2]

Mae cyfeiriadau at ddigwyddiadau tynghedfennol - Ffawd - ar Nos Calan Mai yn gyffredin mewn chwedlau Cymraeg, e.e. yn Hanes Taliesin. Yn y Mabinogi, arferai Gwyn ap Nudd a Gwythyr fab Greidawl ymryson â'i gilydd am law Creiddylad brydferth pob Calan Mai.

Traddodiadau Cymreig

[golygu | golygu cod]
  • Ar nos Calan Mai (h.y. y noson cyn y cyntaf o Fai) arferid casglu canghennau o'r ddraenen wen a blodau eraill i addurno'r tu allan i'r tŷ fel symbol o dwf.[3]
  • Ar noson Calan Mai yn Sir Fôn a Sir Gaernarfon arferid chwarae gŵr gwyllt (neu grogi gŵr gwellt). Pe bai dyn yn colli ei gariad i berson arall, arferai wneud fodel bychan ohono gyda gwellt a'i guddio wrth dŷ ei gariad. Rhoddid nodyn bychan wedi ei glymu i'r dyn gwellt i ddo a lwc drwg i'r lleidr calon.[4]
  • Arferid canu carolau Mai ('carolau haf' neu 'garolau dan y pared') sef caneuon eithaf erotig.[4]
  • Yfid medd a meddyglyn (medd a pherlysiau) i ddathlu'r ŵyl yn ogystal â gwaseila.[4]

Neo-baganiaeth

[golygu | golygu cod]

Mae'n un o wyliau Wica ac fe'i dethlir gan neo-baganiaid eraill hefyd.

Gwleidyddiaeth

[golygu | golygu cod]
Stamp Rwsiaidd i ddathlu canmlynedd Diwrnod Rhyngwladol y Gweithwyr.

Dethlir Diwrnod Rhyngwladol y Gweithwyr ar y 1af o Fai. Sefydlwyd yr ŵyl yn 1889. Yn yr hen Undeb Sofietaidd a gwledydd eraill y Bloc Dwyreiniol cynhelid gorymdeithiau mawr ar achlysur Diwrnod Rhyngwladol y Gweithwyr. Mae'r traddodiad yn parhau mewn sawl gwlad o gwmpas y byd fel diwrnod o ddathlu a/neu brotest.

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. Gwyn Thomas. Duwiau'r Celtiaid. Llafar Gwlad 24.
  2. Duwiau'r Celtiaid
  3. Trefor M. Owen. Welsh Folk Customs. Gwasg Gomer, Llandysul 1987.
  4. 4.0 4.1 4.2 Welsh Folk Customs